Kibersport o‘zi nima?
Kibersport— bu video o‘yinlar bo‘yicha professional musobaqadir. O‘yinchilar jamoaviyyoki yakkalik o‘yinlarda qatnashadi, turnirlarda sovrin uchun kurashadi,jamoalar va homiylar bilan shartnomalar tuzadi. Oddiy sportdan farqi shundaki,futbol to‘pi yoki tennis raketkasi o‘rniga klaviatura, sichqoncha yokigeympaddan foydalaniladi. Ammo bu yerda ham o‘yin reglamenti, hakamlar,murabbiylar, translyatsiyalar, sharhlovchilar va muxlislar mavjud — xuddian’anaviy sportdagidek.
Kibersportchilar qanday o‘yinlar o‘ynaydi?
Bir o‘yinnikibersport o‘yini deb atash uchun u bir necha shartga ega bo‘lishi kerak.
Ommaboplik — o‘yinchilarningkatta bazasi va tomoshabinlarning doimiy qiziqishi bo‘lishi shart.
Rasmiy qo‘llab-quvvatlash — o‘yinlar doim yangilanib turishi, ularga qiziqish saqlanishi vaturnirlar tashkil etilishi kerak.
Adolatli o‘yin qoidalari — barcha o‘yinchilar teng bo‘lishi, ustunlikni sotib olish imkonibo’lmasligi kerak. G‘olib bo‘lish faqat o‘yinchining mahoratiga bog‘liqbo‘lishi kerak.
2025-yildadunyoda eng mashhur kibersport o‘yinlari:
- Counter-Strike 2 (CS2) — ikki jamoabellashadigan taktik shuter. Bir jamoa bomba o‘rnatishga urinadi, ikkinchisiesa buni to‘xtatadi;
- Fortnite — qirollik jangi janridagionlayn shuter, bu yerda jamoa qurol-aslaha to‘plab, katta maydonda boshqajamoalarga qarshi kurashib, omon qolishi kerak;
- Apex Legends — bu ham qirollik jangiuslubidagi shuter, o‘z janrida birinchi bepul o‘yin;
- Dota 2 — ikki jamoa raqib bazasiniyo‘q qilish uchun strategik kurash olib boradigan o‘yin;
- League of Legends — MOBA janridagijamoaviy o‘yin, ikki jamoa raqibning harbiy bazasini yo‘q qilishga va o‘zbazasini himoya qilishga harakat qiladi;
- FIFA / EA FC — haqiqiy jamoalarningraqamli nusxalarini boshqarish, o‘z jamoalarni tuzish va musobaqalardaqatnashish imkonini beruvchi futbol simulyatori.
- Valorant — 5ga5 formatidagi shuter.Unda agentlarning qobiliyatlaridan foydalanish va bombalarni zararsizlantirishkerak.
Kibersportga pul qayerdan keladi?
O‘yinsanoati — bu 282 milliard dollarlik aylanmaga ega ulkan bozor. Unda o‘yinlarni ishlab chiqaruvchi,qo‘llab-quvvatlovchi, yangilanishlar chiqaruvchi va yangi tomoshabinlarni jalbqiluvchi yuzlab kompaniyalar faoliyat yuritadi. Misol uchun, Counter-Strike 2va Dota 2 ishlab chiqaruvchisi Valve yoki Call of Duty seriyasiga egalikqiluvchi Activision.
O‘yinauditoriyasi — 3 milliarddan ortiq kishi, ya’ni Yer aholisining deyarli yarmi.So‘nggi sakkiz yilda o‘yinchilar soni bir milliardga oshdi. O‘yinchilarlitsenziyali o‘yinlarni sotib oladi, obuna bo‘ladi, o‘yin ichidagi xaridlarniamalga oshiradi, translyatsiyalar va turnirlarni tomosha qilish uchun pulto‘laydi — bularning barchasi o‘yin kompaniyalarining asosiy daromadini tashkilqiladi. Bundan tashqari, reklama, o‘yin dvigatellari va texnologiyalari, brendmahsulotlari, shuningdek, adabiyot va kinoda o‘yinlarni moslashtirish bo‘yichalitsenziyalar ham kompaniyalarga daromad keltiradi. Shu tarzda yiligamilliardlab dollar ishlab topiladi. Masalan, Xitoyning yirik kompaniyasiTencent “Honor of Kings” o‘yinidan 2024-yilda 8,2 milliard dollardaromad olgan.
Dunyoda geymerlarning soni (2015-2024)
Dunyo bo‘ylab faol geymerlar soni, milliardda
Manba: Explodingtopics
O‘yinchilarlitsenziyali o‘yinlarni sotib oladi, obuna bo‘ladi, o‘yin ichidagi xaridlarniamalga oshiradi, translyatsiyalar va turnirlarni tomosha qilish uchun pulto‘laydi — bularning barchasi o‘yin kompaniyalarining asosiy daromadini tashkilqiladi. Bundan tashqari, reklama, o‘yin dvigatellari va texnologiyalari, brendmahsulotlari, shuningdek, adabiyot va kinoda o‘yinlarni moslashtirish bo‘yichalitsenziyalar ham kompaniyalarga daromad keltiradi. Shu tarzda yiligamilliardlab dollar ishlab topiladi. Masalan, Xitoyning yirik kompaniyasiTencent “Honor of Kings” o‘yinidan 2024-yilda 8,2 milliard dollar daromadolgan.
Kibersportchiqancha pul ishlashi mumkin
An’anaviysportdagidek, professional kibersportchilar o‘z jamoasidan belgilangan oylikmaosh oladi. Bu miqdor jamoaning darajasi, sport turi va hududga qarab farqqiladi. O‘zbekistonda yangi boshlovchi o‘yinchi oyiga taxminan 100-300 dollarishlashi mumkin, chet el klublarida esa bu summa 500-2000 dollargacha yetadi.
- Qozog‘istonda — oyiga 579 $;
- AQShda — 9375 $ soliqlarsiz 9375 $;
- kibersport vatani Janubiy Koreyada, — oyiga 11 000 $.
Oylikmaoshdan tashqari, o‘yinchilar musobaqalardagi g‘alabalari uchun mukofot puliham oladi. Futbol, xokkey yoki boshqa jamoaviy sportlardan farqli o‘laroq,sovrin jamg‘armasining taxminan 90 foizi bevosita o‘yinchilarga qoladi, qolganqismi esa klub, murabbiy va tahlilchilarga tarqatiladi.
Agaro‘yinchi haqiqatan ham zo‘r bo‘lsa, mashhur brendlar bilan alohida shartnomatuzishi mumkin. Masalan, brend logotipi tushirilgan maxsus kiyim kiyish yokiklaviatura, sichqoncha va quloqchin kabi jihozlarni brendlashtirsa bo‘ladi.
Yirikg‘arb kibersport musobaqalarida sovrin pullari juda katta. Masalan, 2021-yildaRossiyaning Team Spirit jamoasi Dota 2 bo‘yicha eng nufuzli turnirda g‘olibchiqib, 18,2 million dollarsovrin puli oldi. Har bir o‘yinchi taxminan 3,6 million dollar daromad qildi.
O‘zbekistondaesa sovrin pullari hozircha kichikroq. Milliy turnirlar g‘oliblari 150-350million so‘m, ya’ni 12 000-27 000 dollar atrofida mablag‘ olishadi. Masalan,2023-yilda Tashkent Traffic Team jamoasi “International Esports Federation”ning Osiyo saralash bosqichida 4-o‘rinni egallab, 7000 dollaryutgan.
Professionalbo‘lish uchun faqat yaxshi o‘ynash yetarli emas. Ko‘p vaqtni otishma yokistrategiya o‘yinlariga sarflab, yuqori reytinglarga erishsang ham, bu seniavtomatik ravishda kibersportchiga aylantirmaydi.
Kibersportgakirishning bir nechta yo‘li bor.
Ta’lim olish – 2023-yilda O‘zbekiston davlatjismoniy tarbiya va sport universitetida “Sport faoliyati: kibersport” yo‘nalishi ochildi. Shu diplom bilan jamoaga menejer bo‘lish yoki murabbiyyordamchisi sifatida ishlash mumkin.
O‘z jamoangni tuzish yoki mavjudjamoaga qo‘shilish– masalan, Osiyodagi IESF musobaqasi g‘olibi TTeam jamoasi bir necha yil davomida birga o‘ynagan kluba’zolaridan shakllangan.
Twitch yoki YouTube’da strimer bo‘lish va jonliefirlar qilish ham bir yo‘l hisoblanadi. Shu tarzda siz o‘z auditoriyangizniyaratishingiz, murabbiylarning e’tiborini jalb qilishingiz va jamoalardantaklif olishingiz mumkin. Bu, ayniqsa, xalqaro jamoalarga qo‘shilish uchunyaxshi imkoniyat beradi.
Turnirlarda qatnashish hamprofessional kibersportga kirishning asosiy yo‘li. Katta jamoaning murabbiyning e’tiborini jalbqilish uchun eng oson yo‘l aynan musobaqalarda yaxshi natija ko‘rsatishdir. Murabbiylar to‘g‘ridan-to‘g‘ri arizalarni ko‘rib chiqmasligi mumkin,lekin turnirlar orqali istiqbolli o‘yinchilarni kuzatib boradilar va tarkibgataklif qilishlari mumkin.
Turnirnatijalari Faceit yoki HLTV kabi platformalarda qayd etiladi. Jamoa yokio‘yinchining reytingi qancha yuqori bo‘lsa, professional klublarning e’tiborinijalb qilish imkoniyati shuncha ortadi.
Havaskorturnirlar esa o‘yin klublari, korporatsiyalar yoki talabalar jamoalaritomonidan o‘tkazilishi mumkin. Masalan, 2022-yilda Central Asia Distributionkompaniyasi CS:GO bo‘yichao‘zining korporativ turnirini tashkil qilgan. Ishtirokchilar orasida yirik korporatsiyalarmenejerlari, biznes egalari, IT-Park rezidentlari va buxgalterlar bo‘lgan.
Davlat turnirlarini Kibersport assotsiatsiyasi o‘tkazadi. Masalan,O‘zbekiston PUBG Mobile Global xalqaro turniri uchun mezbon sifatida tanlangan.
Xalqaro turnirlarni esa PGL, EA, ESL FACEIT Group kabitashkilotlar tashkil etadi.
Kibersport xavflari
Kibersportda muvaffaqiyatga erishish uchunklassik sportdagidek ko‘p mehnat qilish kerak, va bu ko‘pincha ko‘zgako‘rinmaydi.
Kyoln shahridagi Yuqori sport maktabidao‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki:
- Bir daqiqada o‘yinchi 400 ga yaqinkoordinatsiyalangan harakat qiladi.
- Yurak urishi daqiqada 120—180martagacha yetadi, xuddi Formula-1 poygachisi kabi.
- Stress futbolga qaraganda ko‘proq vauzoq davom etadi.
O‘yinchilarhaftasiga 70—80 soat mashq qiladi, bu ofis ishining deyarli ikki barobarigatengdir. Natijada eng ko‘p uchraydigan muammolar: bosh og‘rig‘i, bilaklarda “tunel sindromi”, bo‘yin va yelkalarda og‘riq, “quruqko‘z” sindromi, ateroskleroz, gastrit va varikoz.
Havaskorlarko‘proq sog‘liq muammolarigaduch keladi, chunki ular kompyuter oldida ko‘p vaqt o‘tkazadi, kam harakat qiladi vanoto‘g‘ri ovqatlanadi. Professional jamoalarda o‘yinchilar sog‘lig‘i uchunmurabbiylar, menejerlar va dietologlar javob beradi. Ba’zi jamoalardapsixologlar ham bor, ular stressni yengishga yordam beradi.
Kibersportchiningfaoliyati odatda 16–22 yoshda engyuqori cho‘qqiga chiqadi. Sababi kasallik yoki reaksiyaning sekinlashishi emas, aksincha ko‘phollarda o‘yinchilar ma’naviy jihatdan charchaydi. Nafaqaga chiqqan o‘yinchilarko‘pincha stress, ortiqcha charchoq va daromadning barqaror emasligi sabablisportdan ketganini aytadi.
20 yoshida dunyodagi birinchi professional geymer Dennis “Thresh” Fong nafaqaga chiqqan. G‘arb kibersportining yulduzi Jonathan “Fatal1ty”Wendel esa26 yoshida. Street Fighter tarixidagi eng buyuk o‘yinchi Hajime Tokido Taniguchi hozir 39 yoshda va o‘zini engyaxshi formadada deb hisoblaydi.
Kibersport O‘zbekistonda
HozirO‘zbekistonda kibersportga endi-endi e’tibor berislishi boshlandi. Ota-onalarva o‘qituvchilar bu sport turiga hali shubha bilan qaraydi, lekin tez orada bumunosabat o‘zgarishi kutilmoqda, chunki kibersport mashhurligi oshmoqda.
Aslida,kompyuter o‘yinlari yomon emas, balki foydali: ular strategik fikrlashni o‘rgatadi,ingliz tilini o‘rganishga yordam beradi, ijtimoiy aloqalarni rivojlantiradi, xotirani yaxshilaydi va ruhiy holatga ijobiyta’sir ko‘rsatadi.
2022-yilda O‘zbekistonda kibersport rasmiy sport turi sifatida tan olindi: turnirlar o‘tkaziladi, o‘quv qo‘llanmalar va kitoblar chiqariladi,musobaqalarda qatnashayotgan maktab va universitet o‘quvchilari esa imtihonlardan ozod qilinadi.
Agarsiz yoki farzandingiz kibersportchi bo‘lishni xohlasa — urinib ko‘ring! Lekinmashqlar bilan hayot balansini saqlash juda muhim: to‘g‘ri ovqatlaning,jismoniy faoliyatga vaqt ajrating, o‘yinda muntazam tanaffuslar qiling vakuniga kamida sakkiz soat uxlang.
Futbolva kibersportni nima bog‘laydi? Millionlab tomoshabinlar, jahon brendlari bilanshartnomalar va katta gonorarlar. Hozirgi kunda eng yaxshi o‘yinchilar minglabdollar ishlab topadi, ularning o‘yinlari Chempionlar Ligasi finalidan kambo‘lmagan darajada tomoshabin yig‘adi. Samsung, Logitech va Intel kabi brendlaresa jamoalarga millionlab dollar sarmoya kiritadi. Endi esa kibersportchibo‘lish va shu sohada pul ishlashni qanday boshlashni ko‘ramiz.
.jpg)
